Nhà xuất bản Leviathan:
Bạn có còn tin vào những sinh vật bí ẩn không? Nàng tiên cá, kỳ lân, rồng...tất cả những sinh vật này từng được "chính thức chứng nhận" là tồn tại, nhưng giờ đây được phân loại là kỳ ảo. Một số người cho rằng điều đó là phi khoa học (làm sao một con rồng không có cánh có thể bay trên mây), và một số khác thì cho rằng có những lời giải thích hợp lý hơn (việc nhìn thấy nàng tiên cá được coi là một ngoại lệ so với sự xuất hiện của loài cá cúi hoang dã). Chúng ta chấp nhận khoa học, nhưng chúng ta không mất đi những tưởng tượng lãng mạn - xét cho cùng, những tưởng tượng chỉ hấp dẫn nhất khi chúng vẫn còn mê hoặc.
“Những nàng tiên cá được trưng bày thành công vào các năm 1758, 1775 và 1795”, bản in thạch bản được chiếu sáng bằng tay của John Paas, 1817. © loc.gov
Vào ngày 6 tháng 5 năm 1736, học giả Benjamin Franklin đã thông báo với độc giả của mình trên tờ Pennsylvania Gazette về việc nhìn thấy một "quái vật biển" gần đây ở Bermuda, "phần thân trên có hình dạng giống một cậu bé khoảng mười hai tuổi, với mái tóc đen dài, và phần thân dưới giống như một con cá."
Rõ ràng, ngoại hình "giống người" của sinh vật này đã thôi thúc những kẻ bắt giữ giữ nó sống. Một báo cáo tương tự xuất hiện trong ấn bản năm 1769 của tờ Providence Gazette, nói rằng các thành viên thủy thủ đoàn trên một con tàu Anh ngoài khơi bờ biển Brest, Pháp, đã chứng kiến "một con quái vật biển trông giống người đàn ông" bơi xung quanh con tàu và có lúc "dành thời gian quan sát hình bóng người phụ nữ xinh đẹp trên mũi tàu". Thuyền trưởng, hoa tiêu và "toàn bộ phi hành đoàn gồm ba mươi hai người" đều xác nhận sự cố này.
Đối với những người sống ở nước Anh hiện đại, những ví dụ trên là những bài báo tiêu biểu. Việc những cuộc chạm trán giữa con người và quái vật biển được ghi nhận cho chúng ta biết rất nhiều điều. Ngay cả những người thông minh như Benjamin Franklin cũng cho rằng những câu chuyện về quái vật biển và người cá là hợp lý và đúng đến mức họ sẵn sàng dành thời gian và tiền bạc để đăng chúng trên những tờ báo được nhiều người đọc.
Khi làm như vậy, các nhà in và tác giả đã củng cố một câu chuyện thú vị xoay quanh những sinh vật tuyệt vời này. Khi một người dân London ngồi xuống đọc báo (có thể là trong một quán rượu tên là The Mermaid) và đọc thêm một câu chuyện về nàng tiên cá hoặc vị thần biển, sự nghi ngờ của họ có thể chuyển thành sự tò mò.
Trong thời kỳ này, các cuộc tranh luận của các nhà triết học về nàng tiên cá và các vị thần biển cho thấy họ sẵn sàng đón nhận sự kỳ diệu trong hành trình tìm hiểu nguồn gốc loài người. Các nhà tự nhiên học đã sử dụng nhiều phương pháp khác nhau để kiểm tra một cách nghiêm ngặt những giống lai kỳ lạ này và lập luận rằng loài người có nguồn gốc từ nước bằng cách nhấn mạnh rằng người cá thực sự tồn tại.
Khi đi khắp thế giới, các nhà triết học châu Âu đối xử với người cá giống như bất kỳ sinh vật nào khác mà họ gặp, áp dụng nhiều lý thuyết khác nhau - bao gồm các lý thuyết về sự khác biệt về chủng tộc, sinh học, phân loại và địa lý - để hiểu vị trí của người cá trong tự nhiên và theo nghĩa rộng hơn là xác định vị trí của loài người trong đó.
"Có một 'nàng tiên kỳ lạ và bất ngờ ... bị bắt vào năm 1784, tại Vịnh Stanchio' và được triển lãm tại Spring Gardens, London, năm 1795." © Lưu trữ đô thị London
Sự kết hợp giữa sự tò mò của phương Tây và sự bành trướng của đế quốc được phản ánh rõ nét trong ý nghĩa văn hóa của người cá. Những cá nhân giàu có và các hội triết học đã tài trợ cho các cuộc thám hiểm đến Tân Thế giới của các nhà tự nhiên học, nhà thực vật học và nhà vẽ bản đồ với hy vọng rằng họ sẽ mở rộng sự hiểu biết của nhân loại về thế giới và vị trí của con người trong thế giới đó.
Khi ngày càng có nhiều nghiên cứu được thực hiện về nàng tiên cá và nữ thần biển, các nhà tự nhiên học ngày càng thể hiện tình yêu lớn hơn đối với những sinh vật tuyệt vời này. Điều quan trọng là các nghiên cứu này cũng cho thấy quá trình nghiên cứu khoa học đã thay đổi đáng kể như thế nào trong hai trăm năm qua. Thay vì chỉ dựa vào các văn bản cổ xưa và lời đồn, các nhà tự nhiên học thế kỷ XVIII đã huy động nhiều nguồn lực “hiện đại”—mạng lưới truyền thông toàn cầu, cơ hội xuất bản của học giả, du lịch xuyên Đại Tây Dương, nghệ thuật nhồi bông và các cộng đồng học thuật—để kiểm tra một cách hợp lý những gì mà nhiều người coi là kỳ quặc.
Vì vậy, ngày càng có nhiều quý ông nghiên cứu về nàng tiên cá bí ẩn bằng cách áp dụng các phương pháp nghiên cứu hiệu quả và nổi tiếng. Trong quá trình này, cả hai đều tiếp tục và tránh cái gọi là lối kể chuyện logic của thời Khai sáng. Đây chính là cách các nhà triết học thế kỷ 18 như Cotton Mather, Peter Collinson, Samuel Fallours, Carl Linnaeus và Hans Sloane làm phức tạp thêm quan niệm của chúng ta và những người đương thời của họ về khoa học, thiên nhiên và bản chất con người.
Tóm lại, trong phần lớn thế kỷ 18, những bộ óc thông minh nhất của thế giới phương Tây đã săn đuổi người cá trên khắp thế giới.
Hội Hoàng gia London đóng vai trò quan trọng trong chiến dịch này, vừa là nơi lưu trữ vừa là nhà tài trợ cho nghiên cứu khoa học hợp pháp. Ngài Robert Sibbald là một bác sĩ và nhà địa lý người Scotland được kính trọng, người hiểu được mong muốn của Hội về nghiên cứu tiên phong. Vào ngày 29 tháng 11 năm 1703, ông đã viết thư cho Ngài Hans Sloane, chủ tịch của hội, nói với quý ông London rằng ông và các đồng nghiệp đã ghi lại tình hình của các loài lưỡng cư Scotland và đính kèm các bản vẽ bằng đồng, với hy vọng trình bày những bức ảnh này cho Hội Hoàng gia.
Nhận thức được sự quan tâm sâu sắc của hội đối với nghiên cứu mới nhất, Siebold nói với Sloane rằng ông đã "tham gia ghi chép và vẽ một số loài lưỡng cư sống dưới nước và các loài lai, trong đó có nàng tiên cá hoặc nàng tiên cá, đôi khi được nhìn thấy ở vùng biển của chúng ta". Ở đây chúng ta thấy hai nhà tư tưởng lớn của thế kỷ 18 đề cập đến nàng tiên cá trong một cuộc trao đổi thư từ mang tính học thuật.
Minh họa: “Pesce Donna” (Người đàn bà cá), từ Istorica de'tre regni Congo, Matamba, et Angola của Giovanni Antonio Cavazzi, 1687. © wikimedia
Vào ngày 5 tháng 7 năm 1716, Cotton Mather cũng viết một lá thư cho Hội Hoàng gia London. Điều này không có gì đáng ngạc nhiên, vì nhà tự nhiên học người Boston này thường ghi chép chi tiết về những khám phá khoa học của mình. Tuy nhiên, chủ đề của bức thư có phần kỳ lạ - bức thư có tiêu đề là "Thần biển" và bức thư cho thấy Mercer thực sự tin vào sự tồn tại của người cá.
Nhà nghiên cứu của Hội Hoàng gia London bắt đầu bằng cách giải thích rằng, cho đến gần đây, ông vẫn luôn coi người cá là loài tưởng tượng giống như “nhân mã hay nhân sư”. Mather đã tìm thấy nhiều ghi chép lịch sử về người cá, từ việc nhà hiền triết Hy Lạp cổ đại Demostratus nhìn thấy "xác ướp của Poseidon... ở Tanagra" cho đến lời khẳng định của Pliny Già về sự tồn tại của người cá và Poseidon. Tuy nhiên, Mather lưu ý rằng vì "học thuyết của Pliny Già không được đánh giá cao trong thời đại chúng ta", nên ông coi nhiều tuyên bố cổ xưa này là sai lầm.
Tuy nhiên, sau khi Mather đọc những ghi chép cổ xưa rải rác của những nhà tư tưởng châu Âu được kính trọng như Boaistuau và Bellonius, "những nghi ngờ của ông ... phần nào đã được xóa tan" về sự tồn tại của sinh vật này.
Tuy nhiên, Mather vẫn chưa hoàn toàn bị thuyết phục, ít nhất là cho đến ngày 22 tháng 2 năm 1716, khi "ba người trung thực và đáng tin cậy, đi tàu từ Milford đến Brainford, Connecticut", đã gặp Poseidon. Sau khi tận tai nghe tin tức, Mather chỉ có thể tuyên bố: "Giờ đây niềm tin của tôi cuối cùng đã hoàn toàn giành được. Tôi phải tin rằng Poseidon thực sự tồn tại."
Khi sinh vật đó thoát khỏi nhóm, "họ nhìn thấy toàn bộ hình dạng của nó, đầu, mặt, cổ, vai, cánh tay, khuỷu tay, ngực và lưng, tất cả đều có hình dạng của một người đàn ông... nhưng phần dưới là hình dạng của một con cá, và có màu sắc của cá thu." Mặc dù "thần biển" đã trốn thoát, nhưng nó đã thuyết phục Mercer tin vào sự tồn tại của nàng tiên cá. Mather khẳng định rằng những câu chuyện của ông không phải là hư cấu và hứa với Hội Hoàng gia rằng ông sẽ tiếp tục đưa tin về "mọi sự kiện mới trong Tự nhiên".
Hình minh họa “Martinique Triton” từ Tạp chí Universal về Kiến thức và Niềm vui, Tập XXIX (1761). © bộ sưu tập wellcome
Nhà tự nhiên học nổi tiếng Carl Linnaeus cũng dành thời gian nghiên cứu về nàng tiên cá và các vị thần biển. Năm 1749, sau khi đọc một số bài báo mô tả chi tiết về vụ nhìn thấy nàng tiên cá ở Nyköping, Thụy Điển, Linnaeus đã viết một lá thư cho Viện Hàn lâm Khoa học Thụy Điển kêu gọi tổ chức một cuộc săn lùng "hoặc bắt sống con vật hoặc bắt xác và bảo quản trong rượu".
Linnaeus thừa nhận: "Khoa học không có câu trả lời chắc chắn về việc liệu sự tồn tại của nàng tiên cá là sự thật, hư cấu hay chỉ là trí tưởng tượng của một số loài cá biển." Tuy nhiên, theo ông, phần thưởng của việc săn nàng tiên cá lớn hơn rủi ro, vì một hiện tượng hiếm gặp như vậy "có lẽ sẽ là một trong những khám phá vĩ đại nhất mà Viện Hàn lâm Khoa học có thể thực hiện và toàn thế giới sẽ biết ơn vì điều đó". Có lẽ những sinh vật này có thể tiết lộ nguồn gốc của loài người? Đối với Linnaeus, người nổi tiếng với các nghiên cứu phân loại học, bí ẩn cổ xưa này cần phải được giải đáp.
Nghệ sĩ người Hà Lan Samuel Fallours cũng tuyên bố đã phát hiện ra người cá ở một vùng đất xa xôi, gây ra cuộc tranh luận kéo dài hàng thập kỷ trên khắp các châu lục và các loại hình phương tiện truyền thông.
Từ năm 1706 đến năm 1712, Fallul sống ở Ambon, Indonesia, làm trợ lý cho giáo sĩ của Công ty Đông Ấn Hà Lan. Trong thời gian phục vụ tại một trong những "Quần đảo Spice", Fahlul đã tạo ra nhiều hình ảnh minh họa về hệ thực vật và động vật địa phương. Một trong những bức tranh tình cờ mô tả một nàng tiên cá. "Siren" do Falour vẽ rất giống với hình ảnh nàng tiên cá cổ điển, với mái tóc dài màu xanh nước biển, khuôn mặt tươi cười, thân trên để trần và chiếc đuôi màu xanh lục từ thắt lưng trở xuống. Tuy nhiên, nàng tiên cá này có làn da sẫm màu (hơi xanh lục), có nghĩa là nó có nhiều điểm tương đồng với người thổ dân địa phương.
Trong các ghi chú đi kèm với bức tranh gốc của Fahlul, nghệ sĩ người Hà Lan này khẳng định rằng ông đã "giữ cho nàng tiên cá này sống trong một bể nước tại nhà tôi ở Ambon trong bốn ngày". Nó được mang đến cho ông bởi con trai của Falul từ hòn đảo Buru gần đó, "người đã mua nó từ người da đen với giá hai ell vải" (Chú thích của người dịch: ell là đơn vị đo chiều dài cũ để đo vải, tương đương khoảng 115 cm).
Cuối cùng, sinh vật này rên rỉ và chết đói, "nó không muốn ăn bất cứ thứ gì, dù là cá hay động vật có vỏ, dù là rêu hay cỏ." Sau khi nàng tiên cá chết, Fallul "trở nên tò mò và nhấc vây ở phía trước và phía sau cơ thể nàng lên và thấy rằng nàng có hình dạng giống một người phụ nữ". Fallul khẳng định mẫu vật sau đó đã được vận chuyển đến Hà Lan nhưng đã bị thất lạc. Tuy nhiên, câu chuyện về nàng tiên cá Ambon này mới chỉ bắt đầu.
Bức tranh màu nước The Sirens của Samuel Fallull, khoảng năm 1706-1712. © wikimedia
Một bản sao của The Sirens của Falloul và “Ecrevisse” từ ấn bản thứ hai của Atlas of Fishes, Prawns and Crabs (1754) của Louis Renard. © wikimedia
Louis Renard, một người bán sách người Pháp định cư tại Amsterdam, đã xuất bản cuốn sách Poissons, ecrevisses et crabes (1719), trong đó có một bản sao tác phẩm The Sirens của Fallour, nhưng tác phẩm gốc của Fallour đã được lưu hành rộng rãi trước đó nhiều năm.
Tuy nhiên, do màu sắc sống động khác thường trong các bức tranh của Fahlul và bản thân những sinh vật kỳ lạ, nhiều người nghi ngờ tính chính xác và tính xác thực của chúng. Renard đặc biệt quan ngại về tính xác thực của bức tranh "Siren" của Falloul, ông nói: "Tôi thậm chí còn sợ rằng con quái vật được vẽ dưới cái tên nàng tiên cá ... cần phải được chỉnh sửa".
Trong các bức tranh của Falloul và trong cuộc trò chuyện mà Renard sau đó bắt đầu bằng những lá thư của ông, các nhà triết học tìm thấy cả hy vọng và sự ghê tởm. Aernout Vosmaer, một nhà sưu tập người Hà Lan và là giám đốc của Stadtholder's zoologie và "tủ trưng bày thiên nhiên và nghệ thuật", đã viết lời tựa cho ấn bản năm 1754 của Renard về Atlas of Fishes and Crabs, nêu rằng những phản đối về sự tồn tại của người cá là "yếu ớt", và tuyên bố rằng "con quái vật này - nếu chúng ta phải gọi nó là 'quái vật' (mặc dù tôi không hiểu lý do)" chỉ hiếm khi được nhìn thấy vì nó có thể tránh được bẫy của con người một cách đẹp mắt hơn các sinh vật khác (vì nó là con lai của con người).
Ngoài ra, Washmal tin rằng do có sự tương đồng về mặt sinh học với con người nên người cá "dễ bị phân hủy sau khi chết hơn các loài cá khác". Khó khăn trong việc bảo quản thi thể không chỉ khiến việc phát hiện trở nên khó khăn hơn mà còn giải thích tại sao mẫu vật nàng tiên cá hoàn chỉnh hiếm khi được tìm thấy trong các bộ sưu tập đồ cổ.
Đến giữa thế kỷ XVIII, ngày càng nhiều bác sĩ không chỉ tin vào sự tồn tại của người cá mà còn bắt đầu xem xét ý nghĩa của những sinh vật này đối với việc hiểu về nguồn gốc và tương lai của chúng ta. G. Robinson đã viết trong tác phẩm The Beauty of Nature and Art Displayed in a Tour Through The World (1764): "Mặc dù quan điểm chung của các nhà sử học tự nhiên là người cá là loài động vật trong truyền thuyết ... tuy nhiên, từ số lượng các nhà văn để lại bằng chứng về sự tồn tại của những sinh vật như vậy, dường như có nhiều lý do để tin vào sự tồn tại của chúng."
Bốn năm sau, Mục sư Thomas Smith đã nêu rõ hơn lập luận của Robinson khi nói rằng mặc dù "thực sự có nhiều người nghi ngờ về sự tồn tại của người cá... nhưng dường như có đủ bằng chứng để chứng minh sự tồn tại của họ là không thể tranh cãi". Nhưng vấn đề vẫn còn đó: những người như Robinson và Smith chỉ có thể dựa vào những lời kể của nhân chứng từ xa xưa, thường bị chế giễu hoặc những giả định mong manh làm "bằng chứng" của họ. Họ cần nghiên cứu khoa học để chứng minh cho tuyên bố của mình và họ đã làm được.
Trong khoảng thời gian từ năm 1759 đến năm 1775, hai bài viết đặc biệt quan trọng đã xuất hiện trên Tạp chí Gentleman, mỗi bài đều nghiên cứu về người cá thông qua một phương pháp khoa học độc đáo. Ấn bản đầu tiên, xuất bản vào tháng 12 năm 1759, có hình minh họa toàn trang về “một nàng tiên cá, hay nàng tiên cá… được cho là đã được trưng bày tại hội chợ St Germains (Paris) năm 1758”.
Tác giả lưu ý rằng bức vẽ nàng tiên cá này được "vẽ từ cuộc sống thực bởi họa sĩ nổi tiếng Monsieur Gautier". Jacques-Fabien Gautier d'Agoty là một thợ in người Pháp và là thành viên của Viện Hàn lâm Dijon, người được công nhận rộng rãi về kỹ năng in hình ảnh về các chủ đề khoa học chính xác. Ngay cả một hình ảnh kỳ lạ như vậy cũng trở nên đáng tin cậy ngay lập tức khi tên của Gautier được gắn vào đó; nhưng ngay cả khi không có sự chứng thực của Gautier, bức tranh và chú thích của nó vẫn được phân biệt bằng cách sử dụng các phương pháp khoa học hiện đại. Gautier rõ ràng đã tiếp xúc trực tiếp với sinh vật này, phát hiện nó "dài khoảng hai feet, còn sống, rất năng động, đang chơi đùa trong một thùng nước và dường như vẫn luôn vui vẻ và nhanh nhẹn".
Minh họa về Nàng tiên cá của Jacques-Fabien Gautier d’Agotye, khắc màu, khoảng năm 1758. © bộ sưu tập wellcome
Gautier sau đó ghi lại: "Khi không di chuyển, tư thế của nó luôn thẳng đứng. Đó là một con cái và rất xấu xí." Gautier nhận thấy da của loài này "thô ráp, tai lớn, mông và đuôi phủ đầy vảy", những mô tả chi tiết được nêu trong hình minh họa đi kèm.
Nhìn vào các bức ảnh, có thể thấy đây không phải là nàng tiên cá thường được trang trí ở các nhà thờ lớn trên khắp châu Âu. Nó cũng không phù hợp với mô tả của nhiều nhà tự nhiên học và nhà thám hiểm khác trong suốt lịch sử. Trong khi hầu hết mọi người coi nàng tiên cá là những nhân vật cực kỳ nữ tính với mái tóc xanh lục dài thượt, thì nàng tiên cá của Gautier lại trọc hoàn toàn, có đôi tai "rất lớn" và những đường nét trên khuôn mặt "xấu khủng khiếp".
Những nàng tiên cá được Gautier ghi chép cũng nhỏ hơn nhiều so với nàng tiên cá truyền thống, chỉ cao 60 cm (hai feet). Quan trọng hơn, lời kể của Gautier về nàng tiên cá phản ánh cách tiếp cận vào giữa thế kỷ XVIII để nghiên cứu khía cạnh kỳ diệu của thiên nhiên: Người Pháp này đã sử dụng các kỹ thuật khoa học được đánh giá cao—trong trường hợp này, ông đã cẩn thận kiểm tra giải phẫu của sinh vật và vẽ một bức vẽ chính xác (theo phong cách rất giống với các bức vẽ giải phẫu khác về các sinh vật cùng thời)—để tạo ra thứ mà nhiều người vẫn coi là kỳ ảo.
Các học giả đã sử dụng các bản vẽ do Gautier công bố để xem xét tính xác thực của nàng tiên cá. Một cộng tác viên ẩn danh cho tạp chí The Gentleman’s Magazine số ra tháng 6 năm 1762 cho biết bức vẽ của Gautier “dường như chứng minh một cách không thể chối cãi rằng những con quái vật như vậy thực sự tồn tại trong tự nhiên”. Nhưng tác giả còn đưa ra bằng chứng khác.
Tờ Mercure de France số ra tháng 4 năm 1762 đưa tin rằng vào tháng 6 năm trước, hai cô gái đang chơi trên bãi biển trên đảo Noirmoutier (ngay ngoài khơi bờ biển phía tây nam nước Pháp) đã “tìm thấy trong một hang động tự nhiên một con vật có hình dạng giống người, đang chống tay”. Trong một diễn biến kinh hoàng, một trong những cô gái đã đâm con vật bằng dao và chứng kiến nó "rên rỉ như con người". Sau đó, hai cô gái đã cắt đứt bàn tay của sinh vật tội nghiệp này - "với những ngón tay và móng tay đã hình thành đầy đủ, và có màng giữa các ngón tay") - và tìm kiếm sự giúp đỡ của bác sĩ phẫu thuật trên đảo. Bác sĩ phẫu thuật đã nhìn thấy sinh vật này và ghi lại:
"Nó có cùng kích thước với con người lớn nhất... làn da của nó trắng, giống như da của một người chết đuối... ngực của nó giống như ngực của một người phụ nữ đầy đặn, mũi của nó phẳng, miệng của nó lớn, và cằm của nó có những đốm trông giống như râu, được tạo thành từ những vỏ sò nhỏ, và cơ thể của nó được bao phủ bởi những cụm vỏ sò trắng tương tự. Nó có một cái đuôi cá, ở cuối đuôi có một đôi cấu trúc giống như bàn chân."
Một câu chuyện như vậy - được xác nhận bởi một bác sĩ phẫu thuật được đào tạo bài bản và đáng tin cậy - càng củng cố thêm cho nghiên cứu của Gautier. Đối với ngày càng nhiều người Anh vào thế kỷ 18, người cá thực sự tồn tại, có ngoại hình rất giống con người và cần được nghiên cứu thêm.
Vào tháng 5 năm 1775, Tạp chí Gentleman đã xuất bản một bài viết về một nàng tiên cá, nêu rằng vào tháng 8 năm 1774, "một thương gia trên đường đi buôn với Natolia đã bắt gặp một nàng tiên cá ở Vịnh Stanchio, thuộc Biển Quần đảo, hay Biển Aegean." Giống như bức "Siren" của Gautier năm 1759, mẫu vật này đã được vẽ và mô tả chi tiết. Tuy nhiên, tác giả cũng tỏ ra xa cách với Gautier, lưu ý rằng nàng tiên cá của ông "rất khác so với những nàng tiên cá được trưng bày tại hội chợ Saint-Germain vài năm trước".
Mọi chuyện trở nên thú vị ở đây: khi so sánh hai dấu chân nàng tiên cá, tác giả suy đoán về các vấn đề liên quan đến chủng tộc và sinh học, lập luận rằng "có lý do để tin rằng có hai chi nàng tiên cá khác nhau, hay chính xác hơn là hai loài khác nhau thuộc cùng một chi, một loài giống với người da đen châu Phi và loài kia giống với người da trắng châu Âu". Trong khi các nàng tiên cá của Gautier "mang nét đặc trưng của người da đen ở mọi khía cạnh", tác giả lại thấy rằng các nàng tiên cá của ông lại có "những nét mặt và nước da của người châu Âu". Khuôn mặt của nó giống như khuôn mặt của một cô gái trẻ, với đôi mắt xanh nhạt, chiếc mũi nhỏ xinh, cái miệng nhỏ và đôi môi mỏng.
Một trang minh họa hỗn hợp, trang thứ hai có hình ảnh "Nàng tiên cá bị bắt ở vịnh Stanchio". Từ Tạp chí Quý ông và Biên niên sử Lịch sử, Số 45, 1775. © archive.org
Nhà sử học Jennifer L. Morgan lưu ý rằng các nhà văn Anh thời kỳ đầu hiện đại đã dựa vào hai khuôn mẫu để coi thường và hạ thấp cơ thể phụ nữ châu Phi. Đầu tiên, họ “thường so sánh hình ảnh phụ nữ da đen với hình ảnh phụ nữ da trắng — tức là phụ nữ đẹp”. Ở đây, tác giả năm 1775 đã tuân theo khuôn mẫu một cách hoàn hảo, đối lập nàng tiên cá "da đen" của Gautier, "vô cùng xấu xí", với nàng tiên cá xinh đẹp của chính ông, người có "nét mặt và nước da châu Âu".
Thứ hai, người châu Âu đầu thời hiện đại tập trung vào cái gọi là "sự man rợ liên quan đến tình dục và sinh sản" của phụ nữ châu Phi để cuối cùng "coi phụ nữ da đen là bằng chứng của sự thấp kém về văn hóa, điều này cuối cùng sẽ được diễn đạt thành sự khác biệt về chủng tộc". Các nhà tự nhiên học không chỉ sử dụng nghiên cứu khoa học về người cá để hiểu sâu hơn về trật tự tự nhiên của sinh vật biển mà còn sử dụng cách giải thích của họ về những sinh vật bí ẩn này để xem xét vị trí của con người - đặc biệt là người da trắng - trong khuôn khổ chủng tộc và sinh học đang thay đổi.
Carl Linnaeus và học trò của ông là Abraham Osterdam đã làm phức tạp thêm câu chuyện liên quan đến việc phân loại và tính xác thực của người cá. Mặc dù Viện Hàn lâm Thụy Điển đã đồng ý vào năm 1749 để tìm kiếm những nàng tiên cá mà Linnaeus đang tìm kiếm, nhưng không có manh mối nào được tìm thấy, vì vậy Linnaeus và Österdam quyết định tự mình giải quyết vấn đề này bằng cách xuất bản một bài báo về "Siren lacertina" vào năm 1766. Trong vài trang đầu của bài báo, họ trình bày chi tiết một danh sách dài các vụ nhìn thấy người cá trong lịch sử, sau đó giới thiệu một số "động vật và động vật lưỡng cư kỳ diệu" rất giống với những sinh vật huyền thoại đến mức việc phân loại trở nên cực kỳ khó khăn.
Cuối cùng, họ kết luận rằng sinh vật giống nàng tiên cá này "xứng đáng được phân loại là động vật và nên được giới thiệu cho những người tò mò như một hình dạng mới". “Cha đẻ của phân loại” dường như đã tìm thấy một mảnh ghép “có giá trị cao” trong câu đố tự nhiên liên kết con người với động vật biển (mặc dù chỉ theo nghĩa xa xôi). Quan trọng hơn, "thằn lằn cá" đã làm mờ đi ranh giới phân loại mà Linnaeus đã tự hào thiết lập, cho thấy rằng con người có thể có họ hàng xa với loài lưỡng cư.
Minh họa: “The Siren” và “Siren Bartholini” (được đặt theo tên của bác sĩ người Đan Mạch Thomas Bartholin, người tuyên bố đã nhìn thấy một nàng tiên cá như vậy vào năm 1664), từ Amoenitates academicae của Carl Linnaeus, Sách VII, 1789. © diversitylibrary.org
Nghiên cứu về nàng tiên cá của các triết gia thế kỷ 18 cho thấy rằng trong thời kỳ Khai sáng, khái niệm "phép lạ" vẫn tồn tại một cách ngoan cố, nhưng khoa học lý trí cũng đang trên đà phát triển. Nàng tiên cá và nữ thần biển từng là trung tâm của thần thoại và chỉ được nhắc đến trong nghiên cứu khoa học, nhưng hiện nay họ đang dần thu hút sự chú ý của các nhà triết học. Lúc đầu, nghiên cứu này chỉ giới hạn trong các bài báo và những thông tin ngắn gọn trong lời kể của du khách hoặc lời đồn, nhưng đến nửa sau thế kỷ 18, các nhà tự nhiên học bắt đầu sử dụng các phương pháp khoa học hiện đại để nghiên cứu người cá, mổ xẻ, bảo quản và vẽ những sinh vật bí ẩn này theo cách nghiêm ngặt nhất.
Đến cuối thế kỷ 18, nàng tiên cá và nữ thần biển đã trở thành một số mẫu vật hữu ích nhất để tìm hiểu nguồn gốc biển cả của loài người. Khả năng (hoặc, đối với một số người, là sự thật) về sự tồn tại của người cá đã buộc nhiều nhà triết học phải xem xét lại các tiêu chí phân loại, thông số chủng tộc và thậm chí cả các mô hình tiến hóa trước đây.
Khi ngày càng nhiều nhà tư tưởng châu Âu tin rằng những con quái vật như vậy tồn tại trong tự nhiên - hoặc ít nhất là cân nhắc đến khả năng đó - các nhà triết học Khai sáng đã kết hợp sự ngạc nhiên và lý trí để hiểu thế giới tự nhiên và vị trí của nhân loại trong đó.
Bởi Vaughn Scribner
Được dịch bởi Kushan
Hiệu đính Kublai Khan
Bài viết gốc/publicdomainreview.org/essay/mermaids-and-tritons-in-the-age-of-reason
Bài viết này dựa trên Giấy phép Creative Commons (BY-NC) và được Kushan xuất bản trên Leviathan
Bài viết chỉ phản ánh quan điểm của tác giả và không nhất thiết đại diện cho quan điểm của Leviathan
